AKP devrinde tepeye çıkan özelleştirme furyası geride çok sayıda özelleştirme fiyaskosu bıraktı. Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi ise Türkiye’nin kendi halkının çıkarları yerine yabancı çıkar odaklarının baskı ve taleplerine ne kadar açık olduğunu gösteren örnekleriyle tarihteki yerini aldı. Türkiye’de şeker üretiminin yüklü olarak kamu eliyle ve yer yer Hazine dayanağıyla yürütülmesi Türkiye pazarına nişasta bazlı şekerle (NBŞ) girme planları yapan ABD’li devleri rahatsız ediyordu. Özelleştirme için birinci rapor 1986’da Türkiye’nin özelleştirme ana planı hazırlatılan Morgan Bank’tan geldi. Akabinde 2000 yılında Milletlerarası Para Fonu (IMF) niyet mektubuna yazılan husus ve Özelleştirme Yüksek Kurulu kararıyla dal özelleştirme kapsamına alındı. Avrupa Birliği’ne (AB) ahenk çerçevesinde 2001’de çıkarılan ve üretime kota getiren Şeker Kanunu da özelleştirme yolunda kıymetli adımlardan birini oluşturdu.
SATIŞ BAŞLADI
2018 yılına gelindiğinde ABD’li NBŞ devi Cargill’in bir raporu sızdı. ‘Şeker Piyasası, Mevcut Durum ve Kıymetlendirme Raporu- Ocak 2018’ isimli raporda ya kotaların büsbütün kaldırılması, ya kamunun elindeki şeker fabrikalarının satılması ya da kotaların otomatik olarak arttırılarak NBŞ’nin önünün büsbütün açılması biçiminde Türkiye’ye 3 model öneriliyordu. Cargill bu raporu yalanladı lakin çabucak 3 ay sonra rapordaki tavsiyeler adeta yerine getirildi; devletin elindeki Afyon, Alpullu, Bor, Burdur, Çorum, Elbistan, Erzincan, Erzurum, Ilgın, Kastamonu, Kırşehir, Muş, Turhal ve Yozgat şeker fabrikaları satışa çıkarıldı. Kastamonu dışındaki 13 fabrikanın ihalesi tamamlandı. Burdur, Ilgın ve Yozgat fabrikalarının satışı paraları ödenmediği için iptal edildi.
Ülke savunmasında rolü büyük
Özellikle Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan şeker kıtlığı, Cumhuriyet’in birinci yıllarında kurulacak fabrikaların belirlenmesinde değerli rol oynadı. Atatürk periyodunda Alpullu, Uşak, Eskişehir, Turhal şeker fabrikaları kuruldu. İkinci dünya savaşı bitene kadar da devletin şeker fabrikası kurma süreci devam etti. Şeker fabrikaları gerektiğinde silah fabrikasına dönüştürülebildiği için bu yatırımlar kritik kıymet taşıyordu. Sonraki devirde şeker fabrikalarını pancar kooperatifleri de kurmaya başladı. Çiftçinin para kazanabildiği seçkin eserlerden biri olan pancarın göçü önlemesi ve çiftçiyi toprağa bağlaması dikkate alınarak Doğu Anadolu vilayetlerine de devlet eliyle fabrikalar kuruldu.
İşçiyi, çiftçiyi dinleyen olmadı
Özelleştirme kararıyla birlikte bilhassa bu fabrikalarda örgütlü Şeker-İş bir dizi aksiyona başladı. Türk-İş de hareketlere takviye verdi. Fabrikaların özelleştirilmesi halinde pancar üreticisi ve şeker personellerinin işsiz kalacağı ikazında bulunan Şeker-İş, toplumun çeşitli kesitlerinden topladığı 1 milyon 670 bin imzayla iktidarı kararından döndürmeye çalıştı. Lakin ne çalışanların ne çiftçilerin ne de tüketicilerin feryadı dinlendi. Morgan Bank’la başlayan, IMF ve ABD’li şirketle devam eden özelleştirme baskısı ağır bastı, ihaleler güvenlik tedbirleri altında gerçekleştirildi.