İnegöl’ün tarihi, 1847 ve 1942 yıllarında yapılan yüzey araştırmalarından elde edilen bulgulara nazaran, M.Ö. 3000 yıllarına kadar uzanır. İnegöl’de Cumatepe, İnegöl 2, Şıbalı, Boğazköy, Palangatepe ve Kurşunlu olmak üzere 6 höyük vardır. Bugün kentin ortasında, Belediye merkez binası civarında kalan höyüğe Cumatepe denilmektedir.
İNEGÖL’ÜN FETHİ
Babası Ertuğrul Bey’in vefatı üzerine 1281 yılında beyliğin başına getirilen Osman Beyefendi Bizans’a karşı fetihlere başlar. 1284 yılında Ermeni Beli’nde Bizanslılarla yapılan savaşta kardeşi Savcı Bey’in oğlu Baykoca’nın şehit düşmesi üzerine geri çekilir. Baykoca hanedanın birinci şehidi olup, mezarı İnegöl’ün Hamzabey Mahallesindedir.
Geri çekilmeye karşın bu birinci askeri harekatla Osmanlı tarihi de başlamıştır. Altı yüzyıl boyunca karar sürecek bir devletin temelleri Söğüt, Bilecik, Domaniç ve İnegöl dörtgeninde kısa müddette atılmış olur.
Bu savaştan bir müddet sonra Osman Beyefendi İnegöl yakınlarındaki Kulaca Kalesine baskın yaparak kaleyi ele geçir ve ahalisini teslim alır. Bu fetih olayı Aşıkpaşazade tarihinde Hicri:684 Miladi:1285 olarak kaydedilmiş olup, bu fethin Osman Gazinin birinci fethi olduğu belirtilmiştir.
Bu gelişmelerden kaygı duyan İnegöl tekfuru, öteki tekfurlar ile ittifak kurar. Bu ittifaktan haberi olan Osman Beyefendi silah arkadaşı Turgut Alp’i İnegöl’ün fethi için görevlendirir. Turgut Alp’in uyguladığı kuşatma planıyla, etrafı güzelce daralan İnegöl 1299 tarihinde fethedilir. Bu fetihten sonra İnegöl ve etrafının idaresi Turgut Alp’e verilir.
İnegöl’ün Kirles(Paşaören),Süle, Genci(Turgutalp Köyü), Gelene(Kayapınar) ve Kıran Mahallelerinin içinde bulunduğu bölge Turguteli- Turgutlar mıntıkası olarak anılmıştır.
İnegöl’ün fethinden sonra Bursa’nın fethinde de değerli yararlılıklar gösteren Turgut Alp, yerleştiği Genci Köyünde(günümüzdeki ismi Turgut alp Köy Mahallesi) vefat eder. Türbesi Turgut Alp köy Mahallesinin İnegöl’e bakan geniş bir doruğun üzerinde olup, her yıl Hıdrellez günü türbe etrafında ismine bir anma merasimi yapılmaktadır.
İnegöl’ün bir mahallesine, bir köyüne, bir Anadolu Lisesine ve bir mescidine Turgut Alp’in isminin verilmesi de bu başarılı kumandana duyulan vefanın bir göstergesidir.
Osmanlı Dönemi’nde İnegöl
İnegöl’ün fethinden sonra İnegöl ve etrafında iskân hareketleri başlamıştır. Kayı uzunluğuna bağlı Türkmenlerin bir kısmı Bizans’tan kalan Rum köylerine; bir kısmı ise yeni kurulan köylere yerleştirilmiştir. İmar hareketlerinin hızlandığı Yıldırım Bayezid periyodunda; İnegöl’e bir cami ve hamam, Kurşunlu kasabasına ise kızı ismine bir cami ile bir kervansaray yaptırılmıştır. Daha sonra Fatih ve II. Bayezid Devri vezirlerinden İshak Paşa, İnegöl’e bir külliye inşa ettirmiştir.
Hüdavendigar livası tahrir defterlerindeki 1478- 1521 ve 1573 yıllarındaki kayıtlara nazaran; İnegöl halkının daha çok ziraatla uğraştığı, tarım eserlerinden başta çeltik olmak üzere, buğday, arpa, yonca, burçak ve soğan yetiştirildiği, birçok köyde de değirmen olduğu bilinmektedir. Ayrıyeten birtakım köylerde kürek imalatı yapıldığı, birtakım ailelerin de Osmanlı Sarayı için avcılıkta kullanılan doğan, şahin üzere av kuşlarını yetiştirdiği tespit edilmiştir.