Bugün 12 Eylül darbesinin yıl dönümü. Periyodun Genelkurmay Lideri Kenan Cihan öncülüğünde yapılan ve Türk demokrasi tarihine kara bir leke olarak geçen 12 Eylül 1980 askeri darbesinin üzerinden 42 yıl geçti. 12 Eylül idam, insan hakları ihlalleri ve makûs muamelelerle hatırlanmaya devam ediyor.
Süleyman Demirel’in başbakanı olduğu hükümetin misyondan alındığı darbe sürecinde TBMM etkisiz hale getirildi. 1961 Anayasası uygulamadan kaldırıldı ve idareye el koyan faşist cunta, tüm yurtta sıkıyönetim ilan etti.
Kenan Cihan ve Emekli Orgeneral Ali Tahsin Şahinkaya, 2012 yılında yargı önüne çıkarıldı. Cihan ve Şahinkaya, Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülen davada, ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasına çarptırıldı. Takdiri indirimle bu cezalar müebbet mahpus cezasına çevrildi. Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nin temyiz incelemesi sürerken Cihan, 10 Mayıs 2015’te, 98 yaşında, Şahinkaya da 9 Temmuz 2015’te 90 yaşında ömrünü yitirdi. Darbede ismi geçen öteki isimlerden ise hesap sorulmadı.
“DEMOKRASİYİ SAVUNMAK HERKESİN GÖREVİDİR”
Hukukçular 12 Eylül darbesine ait Cumhuriyet’e konuştu. Üzerinden 42 yıl geçmesine rağmen darbenin demokrasiye verdiği zararın hâlâ giderilmediğini belirten Türkiye Barolar Birliği (TBB) Lideri Erinç Sağkan “Darbelerin açtığı yarayı, bir tek hukukun üstünlüğünü tesis ederek kapatabiliriz. Lakin hukukun üstünlüğünü mümkün kılamadığımız, gerçek manada bir toplumsal hukuk devletini yaşama geçirmediğimiz surece üzerinden yıllar da geçse darbenin demokrasiye ve insan hak ve özgürlüklerine verdiği ziyan giderilemez” dedi.
İstanbul Barosu Lideri Mehmet Durakoğlu ise 12 Eylül darbesinin 24 Şubat kararlarından farklı bir gelişme olarak algılanmaması gerektiğini belirterek “12 Eylül, ekonomik bir kararın siyasal gündemde uygulanmasıyla ilgili yapılan bir darbedir. Darbe her devirde olduğu üzere kendi hukukunu yaratmıştır. Darbeler hukuku da avukatlık mesleğini ve baroları bir anda yine bileyleyen bir anlayış içerisinde gelişti. Bugün de birebir anlayışla ister askeri ister sivil olsun her türlü darbenin karşısında çaba ediyoruz” sözlerini kullandı. Darbe devrinde sıkıyönetim mahkemelerindeki haksız cezalara işaret eden Durakoğlu, “Özellikle darbenin mantığına uygun bir biçimde geliştirilen bir hukuk anlayışı ortaya çıkmıştı. Darbelerin demokrasi tarihi açısından tahribatı çok olur, her vakit da o denli olmuştur. Darbenin her türlüsüne karşı olmak, demokrasiyi savunmak, hukuk devletini savunmak herkesin misyonu olmalıdır” diye konuştu.
DARBENİN BİLANÇOSU
12 Eylül askeri darbesinin toplumsal bilançosu ağır oldu. Resmi bilgilere nazaran sıkıyönetim müddetince 348 bin kişinin pasaportu iptal edildi. 1 milyon 683 bin kişi fişlendi. 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu uyarınca 14 bin 509 kamu vazifelisi işten atıldı. 18 bin memur, 2 bin yargıç savcı, 4 bin polis, 2 bin subay-astsubay, 5 bin öğretmen istifaya zorlandı. 23 bin 667 dernek aktiflikten alıkonuldu. Siyasi partiler, sendikalar kapatıldı. 30 bin kişi Türkiye’yi terk etmek zorunda bırakıldı. 937 sinema yasaklandı. Gazetecilere 3 bin 314 yıl 6 ay mahpus cezası verildi. 30 ton gazete ve mecmua imha edildi. 650 bin kişi gözaltına alındı.
Gözaltı merkezleri ve cezaevleri azap merkezleri haline dönüştürüldü. 171 kişi azapla öldürüldü. 14 kişi cezaevlerindeki açlık grevlerinde ömrünü yitirdi. En ağır azapların uygulandığı yer, 34 tutuklunun öldürüldüğü Diyarbakır Cezaevi oldu. Askeri mahkemelerde açılan 210 bin davada, 230 bin kişi yargılandı. 7 bin kişi hakkında idam istenirken haklarında ceza verilenlerden 50’si idam edildi. Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980’de idama mahkûm edildi. Kenan Evren’in, Eren için söylediği “Asmayalım da besleyelim mi?” kelamı ise hafızalardan silinmedi.