Berzan Cihat Aykaç
DİYARBAKIR – Türkiye’de birçok kısmın umutlarını bağladığı bir seçime gidiyoruz. İktidara karşı bu kadar geniş ölçekte siyasi partinin bütün farklılıklarına karşın bir ortaya geldiği tahminen de yegâne seçimi yaşıyoruz. Çeşitli ittifakların kurulduğu, matematik hesaplarının havada uçuştuğu, toplumun bir bütün olarak heyecan duyduğu bir seçim bu…
Sivil toplum alanında da seçimler ve seçim sonrası senaryolar büyük ehemmiyete haiz.
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası (DTSO) Lideri Mehmet Kaya ile seçimleri, seçim sonrasını, ekonomiyi konuştuk…
‘HEM İKTİDARIN HEM MUHALEFETİN EN SIKINTI SEÇİMİ’
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Lideri olarak bu seçime dair kanılarınız, beklentileriniz neler?
Yaklaşık 20 yıllık AK Parti iktidarının tahminen de en güç seçimi bu. Türkiye’nin muhalif güçleri için de –yalnızca muhalefet partileri değil- bir biçimde varlık-yokluğa dönüşen bir seçim bu. Türkiye tarihinin tahminen de en değerli seçimini yaşayacağız. Meclis çoğunluğu kıymetli fakat lider seçilecek kişi de değerli. Bunlar Millet İttifakı ile Cumhur İttifakı ortasında paylaşılırsa Türkiye için daha kıymetli bir süreç başlayacak. Hangi iktidar gelirse gelsin son 1-1,5 yıl içerisinde yapılan kimi ekonomik adımlar -tamamen seçime yönelik adımlar- ve zelzelede oluşan ekonomik kayıp ister istemez yeni oluşacak idarenin büyük bir ezayı devralacağını gösteriyor. Zira biz doğal kaynaklarıyla borçlarını ödeyebilen bir ülke değiliz. Biz büsbütün ülke olarak üretip satan, imal eden, bulunduğu coğrafyada en güçlü olan ülkelerden biriyiz. Olağan bu en güçlü olmanın temel şartları; demokrasinizin tesis edilmiş olmasında, yatırımcının şeffaflık ve hukukla ilgili problemlerinin olmamasında, komşularınızla bağlarınızın uygun olmasında yatar. Yani bir yerde dış yatırımcı için yatırım yapmaya uygun hale gelmek zorundasınız. İster IMF ile olsun, ister IMF olmasın… Her halükârda bunu yapmak zorundasınız. Önümüze kamu bütçesi ile ilgili değerli vergilerin geleceği de nihaidir. Bu seçimi daha da kıymetli kılmaya başlıyor ister istemez. Toplum seçim kadar seçim sonrasını da düşünmek zorunda bu anlamda… Millet İttifakı ve Cumhur İttifakı için yapılan anketlere baktığımız vakit, her ikisi için de Kürt siyasi partisi HDP’nin, daha doğrusu Yeşil Sol Parti ismiyle seçime girecek Emek ve Özgürlük İttifakı’nın, Meclis aritmetiğinde ve seçim sonucunu belirlemede kıymetli bir noktada olduğunu gösteriyor. Her ne kadar Millet ve Cumhur ittifaklarında yer almasa da seçim sonucunda her ikisinin de ittifak yapmak zorunda kalacağı bir Meclis tablosu çıkıyor önümüze. Bu seçim, HDP’ye ve Kürt problemine uzak duran bu iki yapının da yine karar vermelerini gerektirecek bir durumu ortaya çıkaracak. Yani seçimden sonra iki ittifakın da HDP ile olan ilgisi, seçim öncesi üzere olmayacak. Bu durum da HDP için daha güçlü bir temsiliyeti elde etmeyi mecburî kılıyor. Hasebiyle genel tabloya baktığımız vakit Türkiye için ve Kürtler için değerli bir seçimdir diyebiliriz.
HDP’NİN İKİ DEZAVANTAJI
HDP, iki ittifakla bu seçime gidiyor; Emek ve Özgürlük İttifakı ile Kürt Özgürlük ve Demokrasi İttifakı… Bu ittifakların işleyişleriyle ilgili neler söylersiniz? İki ittifak da aslında Kürt halkının taleplerini Meclis’e taşıyacaklarını bildiriyor. Seçimden sonra bu türlü bir iklim oluşur mu sizce?
Kürt İttifakı’nın da bu seçimde yer alması kıymetlidir. HDP’nin hem Meclis’te, hem de bölgede güçlü olabilmesi için Kürt siyasi partileriyle, Kürt sivil toplumuyla kapsayıcı bir takım oluşturması mecburî. Dönüp baktığımızda da bu türlü bir çalışmayı görüyoruz kendilerinde. Suriye’deki sürece baktığımız vakit, Irak Kürdistan İdaresi’yle yürütülen sürece baktığımız vakit seçim sonrası mevcut durumun değişeceğine dair emareleri görebiliyoruz. Bu nedenle HDP’ye değerli bir misyon düşüyor. Ama HDP’nin bu seçimde iki değerli dezavantajı da var. Birincisi, barajın yüzde 7’e çekilmesi HDP için avantaj değil, dezavantajdır. Zira bugüne kadar, bilhassa Türkiye’nin batısında, HDP’nin milletvekili çıkarmadığı vilayetlerde HDP barajı geçsin diye gerek sol kesim, gerekse de bölgedeki Kürtler HDP’ye oy veriyorlardı. Baraj yüzde 7 olunca o oyların değerli bir kısmının CHP’ye kayacağını söyleyebiliriz. Mevcut sistem vilayet bazında milletvekilliğini öne çıkardığı için batıdaki Kürt oylarının HDP’ye gelme mümkünlüğü düşüyor. Bu kıymetli bir dezavantajdır. İkincisi, ittifakta yaşanan problemlerdir. Türkiye Personel Partisi kendi logosuyla seçime gitme kararı verdi. Bilhassa metropollerde milletvekili sayısının düşmesine neden olabilecek bir durumdur bu. HDP’nin oy oranlarını artıracağına dair beklentiler varken, bu nedenlerden dolayı, istenilen bir oy artışı sağlayamayacakları üzere oylarında düşüş yaşayabileceklerine dair bir telaş de vardır. Sol kısımların ve Kürdistani partilerin kapsayıcılık gereği bir ortaya getirilmesi kıymetli bir adımdır fakat kâfi değildir. Bilhassa milletvekili çıkarılabilecek kentlerde, mevcut sistem göz önünde bulundurularak, en üst düzeyde vekil çıkarılabilecek bir sistem oluşturulmalıdır. Bu nedenle HDP için de kritik bir seçimdir. Her ne kadar Kemal beyin destekleneceği açıklanmış olsa da yarın kim iktidar olursa olsun Meclis çoğunluğu kıymetli bir rol oynayacaktır. AK Parti tahlil sürecinden çok uzaklaşmış, Milliyetçi Hareket Partisi’yle ve kendi içerisindeki şahin kanatla güvenlikçi bir siyaset yürüterek bölgeye yaklaşıyor olsa da güçlü bir HDP’ye Cumhur İttifakı tarafından yahut AK Parti tarafından yeni bir kapının açılabileceğini de söyleyebiliriz. Zira sonuç prestijiyle Kürtler yalnızca bir seçimi yaşamıyor; Kürt varlığı ve temel haklar üzere kavramlar da ön plandadır. Bu sorunun da sadece HDP ve iktidarla çözülmesi mümkün değildir. İşin Suriye ayağı çözülmeden, Irak Kürdistanı’yla bağlantılar bir noktaya gelmeden tek başına HDP’nin ve iktidarın Kürt meselesini istenen noktaya getirme üzere bir talihi yoktur. Böylece, HDP’nin kurduğu iki ittifak da hakikat ve kıymetli bir adımdır. Fakat daha çok çalışmaların üretilmesi gerekiyor.
Millet İttifakı’nın yayınladığı mutabakat metninde Kürtlere dair rastgele bir ibare bulunmuyordu. Buna karşın Emek ve Özgürlük İttifakı ile -resmi olarak şimdi açıklamamış olsa da- Kürt Özgürlük ve Demokrasi İttifakı Kılıçdaroğlu’nu destekleyecek. Bu bahiste ne düşünüyorsunuz?
CHP’nin ulusalcı kimlikten uzaklaşıp süratlice kapsayıcı kimliği edinmesi HDP’nin bu hususta tercihinin temel sebebi olmuştur. Natürel yalnızca HDP’nin tercihi değil, Kürtler de sonuçta oy kullanma konusunda hayli politik bir halktır. Kürtler için bilhassa son iki yıldır güvenlikçi siyasetleri temel alan, Kürt siyasetini büsbütün kriminalize eden, muhatap almayan bir AK Parti-MHP ittifakındansa; münasebet kurmaya çalışan, ziyaretler yapıp HDP’nin değerli taleplerine olumlu referans veren (Kayyım uygulamaları, demokratikleşme gibi) Kemal beyin varlığı bu dayanağın oluşmasında kıymetli bir hisseye sahiptir. HDP’nin, Kürtlerin bu yaklaşımına karşın farklı bir karar alma talihi da yoktu. Zira HDP de siyaset oluştururken halkın taleplerini göz önünde bulundurarak adım atıyor. Bu durum, dikkat edilirse, lokal seçimlerde de ortaya çıktı. Kimi engellemelere karşın büyükşehirlerde AK Parti’nin adayına kaybettirmek üzere bir konuma gelindi. Bu takviye değerlidir lakin temel kıymetli olan, yarın Kemal beyin kazanması ve HDP’nin Meclis’e girmesi durumunda nelerin yapılacağıdır. Mahallî seçimlerde yapıldığı üzere ‘deviren’ değil, ‘seçen’ bir pozisyonda olması gerekir artık HDP’nin. Devirdikten sonra seçen ve seçmekle birlikte ülke idaresine bir biçimde katkı koyacak, içinde bulunacak bir duruma sahip olması gerekir. Bu illa ki ittifakta olmayı gerektirmez. HDP’nin güçlü bir tabanı var, sivil toplum dayanağı var. Bugün AK Parti’ye baktığınız vakit –en büyük eksikliğidir bu- büyük tabloda Kürt göremiyorsunuz maalesef. Millet İttifakı’nın seçildikten sonra önüne koyacağı tahminen de en değerli çalışma bu olmalı; 6’lı ittifakın fotoğrafında Kürtler de olmalı. Kürtleri kapsayacak siyasetler, devlet idaresi sağlanabilmeli. Bu yalnızca HDP’nin sorumluluğunda değil, millet ittifakını seçen Kürtlerin de sorumluluğundadır. Millet İttifakı da bunu göz arkası etmeyecektir. Zira meclis aritmetiğinde HDP’nin kapsadığı alan bunun oluşmasını sağlayacaktır.
HDP İLE DE İSTİŞARE YAPILACAKTIR
Kılıçdaroğlu’nun seçilmesi durumunda 6’lı masanın 5 genel lideri ve 2 büyükşehir belediyesi lideri cumhurbaşkanı yardımcısı olacak. HDP ise yaptığı açıklamalarda rastgele bir talebinin olmadığını belirtti. Sizce bahsettiğiniz fotoğrafta Kürtler nasıl yer alacak? Bu 7 kişilik cumhurbaşkanı yardımcısı takım, Kürt probleminin muhtemel tahlilinde bir pürüz oluşturabilir mi?
Türkiye’nin şu an en değerli eksiklerinden bir tanesi istişare kültürünün AK Parti hükümeti tarafından ortadan kaldırılmasıdır. Türkiye’nin artık her şeyi bilen ve her şeye karışan bir anlayıştan, her şeyi tartışan, istişare eden bir anlayışa geçmesi gerekiyor. Doğrusu ülkeye çok şey kaybettirdi bu anlayış. Bunu görmemiz lazım. Cumhurbaşkanı yardımcıları yahut bakanları ortasında HDP’nin olmaması ülke yönetilirken bir istişare kültürünün olmayacağı manasına da gelmiyor. Zati Millet İttifakı’nın temel yaklaşımı da bunun üzerinden oluşuyor. HDP ile istişare etmeden, ki yüzde 12-13 oy alan bir partidir, onlardan katkı almadan, dayanak almadan, görüş istemeden bir idaresi devam ettirmenin ihtimali yoktur. Siz oyunuzu verdiniz, devirdik, işiniz bitti anlayışı daha berbat bir son getirir. Millet İttifakı istişare eksenli gittiği için… Yani 6 partinin genel lideri ve iki büyükşehir belediyesinin lideri var; burada istişare etmeden iş yapamazsınız esasen. Bu istişareyi Kürtlerle de HDP ile de yapacaklardır.
‘EKONOMİDE İTİMAT TESİS ETMEK ÖNEMLİDİR’
Kılıçdaroğlu’nun kazandığı bir senaryoda iktisatla ilgili ne üzere gelişmeler yaşanır?
Yatırımcının Türkiye’yi tercih etmesinde büyük ezalar yaşanıyor. Biraz evvel söz ettiğim üzere, Türkiye doğal kaynakları olmadığı için yatırım yapılabilir ülke pozisyonunu koruma etmesi gerekiyor. Dışarıdan yatırımcının getirilmesi gerekiyor. Güney komşularımızla, Suriye’yle, Irak Kürdistan bölgesiyle, İran’la, Ermenistan’la ticareti süratle geliştirmemiz gerekiyor. Avrupa Birliği üyesi ülkeler için de şu an en ucuz üretim merkeziyiz. Gerek güç fiyatları gerekse iş gücü maliyeti açısından Türkiye şu an avantajlı bir pozisyondadır. Buna karşın istenen yatırımı çekemiyor. Tahminen de Millet İttifakı’nın en kıymetli aracı budur, bunu kullanacaktır. Bunu yanlışsız yönettiği takdirde Türkiye, çok kısa bir vakitte olmasa bile, süreç içinde enflasyonun, döviz kurlarının, ihracatın, istihdamın süratle düzeleceği bir konuma gelebilir. Burada değerli olan dış yatırımcıya ve kredi kuruluşlarına o inancı verebilmektir. Bu itimadı tesis edebilmek için de 6’lı Masa aktörlerinin kendi içlerinde duruşları, verdikleri bildirilerin da güçlü ve inandırıcı olması gerekiyor.
Şu an yaşanan ekonomik krizin, zelzele ve sel felaketlerinin sandığa yansıması nasıl olur?
AK Parti’nin en sıkıntı seçimidir bu. Aslında ekonomik manada sorun yaşayan, satın alma gücünün epeyce düştüğü bir periyottayken, nüfusun yüzde 14’üne yakınının etkilendiği, şimdi net olarak ortaya çıkmamış olsa bile büyük bir mali yıkıma neden olan; ihracatta, sanayi üretiminde ve istihdamda yüzde 10’luk hisseye sahip bir bölgenin sarsıntı üzere bir süreci yaşaması AK Parti’ye olumsuz yansıyacaktır. Bunu çok kısa bir müddette değiştirecek bir ekonomik modeli getirme üzere bir bahtları da yok. AK Parti, lokal seçimlerde Kürt oylarının ne kadar ehemmiyete sahip olduğunu görmesine karşın siyaseten sağlıklı bir adım atamadı. Bu saatten sonra bu türlü bir adım atma mümkünlüğü da yok aslında. Ülkede ekonomik kriz çok derinken, satın alma gücünün düştüğü yüksek enflasyon mevcutken, Kürtlerin çok kıymetli bir kısmı Millet İttifakı’nın adayını destekliyorken AK Parti için tahminen de en dertli seçim olacaktır. Anketlere baktığımız vakit da AK Parti’nin Meclis çoğunluğunu yakalaması imkânsız görünüyor. Cumhurbaşkanlığı seçiminde de Kılıçdaroğlu’nun önde olduğu görülüyor. Bunların temel sebebi biraz evvel tabir ettiğim ekonomik sorun, üzerine zelzele felaketinin yaşanması ve Kürt meselesinden uzaklaşmış olmalarıdır. AK Parti için bu seçim bir noktada varlık-yokluk problemine dönüşüyor.
DİYARBAKIR TEK AKILLA YÖNETİLEMEZ
Diyarbakır’da 84 sivil toplum kuruluşuyla Kent Müdafaa ve Dayanışma Platformu oluşturdunuz. Bu platformun zelzele sürecinde yaptığı çalışmalarla ilgili resmi kanallardan yaşadığınız kahırlar oldu mu? Belediyelere kayyım atanmamış olsaydı elinizin daha güçlü olacağına inanıyor muydunuz?
Bizim platformu kurmamızın nedeni esasen Büyükşehir Belediyesi’ne kayyım atandığı için Kent Konseyi’nin kurulamamış olmasıdır. Yani sivil aklın, kentin bileşenlerinin, kent hafızasını taşıyan yapıların kentin idaresinde bulunmamaları bizi bu yola itti. Yoksa olağanda seçimle gelen büyükşehir belediyelerinde kent kurulu kurularak bu problem ortadan kaldırılıyordu. Sarsıntıyla birlikte çabucak bir ortaya gelerek bir kriz masası oluşturduk. Kentin kendi kendine ayağa kalkmasını sağlayacak dayanak; yıkıntılara müdahaleden tutun, barınma ve aşına kadar sağlandı. İkinci günden sonra, başta Adıyaman olmak üzere, zelzeleden etkilenen etraf vilayet ve ilçelerimize yardım götürdük, hala yardım etmeye devam ediyoruz. Adıyaman’ın endüstrisinin olağanlaşmasını sağlayacak ikili çalışmaları da kendileriyle yürüteceğiz. Olağan ki lokal idarelerin takviyesi elimizi daha da güçlendirirdi. Kenti yöneten, kentin temel gelirlerine sahip, hepimizin vergilerinin gittiği yer belediyelerdir. Belediyeler bütçesi güçlü kuruluşlardır. Doğrusu belediyelerden istediğimiz takviyesi bulamadık. Fakat sarsıntı sürecinde valilik ve AFAD ile koordineli çalıştık. Zira sahiden birinci müdahaleleri bizler yaptık. AFAD’a ihtiyaç duymadan iş makinelerini hem Diyarbakır’daki hem de etraf vilayetlerdeki yıkıntılara gönderdik. Barınma ve aş muhtaçlıklarını da AFAD ve valilikle birlikte bir hafta boyunca biz düzenledik. Ancak zelzele sonrasında sivil toplumu katmadıkları bir süreç izlemeye başladılar. Bu gerçek değil. En son, ikazlarımıza karşın, Seyrantepe’de Dicle Irmağı kenarına yaptıkları çadır kent için bir sürü masraf yapıldıktan sonra iptal edildi. İstişaresiz yapıldığı için bu tıp sıkıntılar ortaya çıkıyor. Bölgede yapılacak konutlarla ilgili de istişare yapılması kuraldır. Bu kentin iş insanı, mühendisi, çalışanı belediyelerin ve valiliğin bütçesini karşılıyor. Kurumların görüşü alınmadan, kurumlarla istişare edilmeden yapılmamalıdır bunlar. Biz bu kentte yaşıyoruz. Yıllardır bu kentin ekonomik hafızası bizde, bu kentin toplumsal hafızaları bizleriz. Kısa müddetliğine misyona gelen yönetimciler tek başlarına, istişare etmeden, istişareden hakikat sonuca ulaşamazlar. Diyarbakır hiçbir biçimde tek akılla yönetilecek küçüklükte bir kent değildir.
Kılıçdaroğlu ve CHP heyeti de Kent Müdafaa ve Dayanışma Platformu’nu ziyarete geldi. Bu görüşmede seçimlere dair bir husus gündem oldu mu? Veya Kılıçdaroğlu’ndan seçimlere yönelik bir ziyareti bekliyor musunuz?
Sağ olsunlar hem Kemal beyefendi, hem Pervin Buldan Dayanışma Platformu’nu ziyaret ettiler. Her ikisine de çalışmalarımız hakkında bilgi verdik. Ne yapabiliriz diye sordular. Her ikisine de teşekkür edip mümkünse yardımları Adıyaman’a, Maraş’a, Pazarcık’a, Elbistan’a kaydırmalarını bilhassa rica ettik. “Biz Diyarbakır’da yaralarımızı sarıyoruz lakin başka kentlere süratle takviye vermelisiniz” dedik. Yani büsbütün bir geçmiş olsun ziyaretiydi.
‘BANKALAR DERT YARATIYOR’
Geçtiğimiz günlerde Türkiye Bankalar Birliği’nin işletmeler için almış olduğu borç ertelenmesi kararına uyulmadığını belirtmiştiniz. Bu mevzuda bir gelişme yaşandı mı?
Depremden etkilenen vilayetler için düzenlenen takviyelerde maalesef istenilen bir prosedür oluşturulamıyor. En son 6 vilayet daha afet bölgesi ilan edildi. Bunda bir kahır yok, ek edilsin fakat her ilin zelzeleden etkilenme boyutu farklıdır. Bu nedenle her ile farklı uygulamalar, farklı takviyeler, farklı teşvikler belirlenmelidir. Maalesef toptancı bir bakış açısı, bir yaklaşım var. Bu da ister istemez kimi uygulamalarda sorunların oluşmasına neden oluyor. Mesela KGF kredileri bölgeye istenilen oranda yansıtılmadı. Bankalar Birliği 11 vilayette işyeri oturulmaz halde olduğunu belirleyen işletmeler için erteleme önerisi getirdi. Diyarbakır’da bu durumda yaklaşık 9 bin işletme var. Zelzeleden etkilenen işletme sahiplerine bu ertelemeyi ve dayanağı vermek zorundasınız. Maalesef geçmişte olduğu üzere bölgedeki bankalar, alınan kararlara karşın, uygulamada zahmet yaratıyorlar. Daima yaşadığımız bir durum bu. Mağduriyet yaşamış üyelerimize hâlâ bir dönüş olmadı. Bu durumu maliye bakanına da BDDK’ya da ilettik ve alınan kararların uygulanmasını talep ettik.