Diyarbakır’ın Eğil ilçesindeki tarihi kalede sürdürülen arkeolojik hafriyatlar, Hristiyan din adamlarına ilişkin olduğu düşünülen iki mezarın ortaya çıkarılmasıyla dikkatleri yine bu bölgeye çekti.
Kur’an-ı Kerim’de isimleri geçen Zülkifl ve Elyesa peygamberlerin defnedildiğine inanılan, doğal güzellikleriyle ünlü Kralkızı Baraj Gölü’ne konut sahipliği yapan Eğil, tıpkı vakitte su sarnıçları ve tarihi yapılarıyla da ilgi gören bir yer. 2021 yılında başlatılan hafriyatlar, Dicle Üniversitesi Arkeoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Vecihi Özkaya’nın öncülüğünde devam ediyor. Çalışmalar, derin vadilerle çevrili ve yekpare kaya üzerine inşa edilmiş Eğil Kalesi’nde sürdürülüyor.
Özellikle yaklaşık 1900 yıllık olduğu iddia edilen ve duvarlarında pek çok haç sembolü barındıran kaya kilisenin etrafında ağırlaştırılan hafriyatlarda, kilisenin alt kısmında, ayin izleri taşıyan ve farklı haç motifleriyle süslenmiş iki mezar bulundu.
“BÖLGE BİR KİLİSE KOMPLEKSİ”
Kazı Lideri Prof. Dr. Özkaya, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Eğil Kalesi’ndeki kazıların bölgenin kültürel mirasını gün yüzüne çıkarmak maksadıyla yapıldığını belirtti. Özkaya, Eğil’in Müslümanlar kadar Hristiyan ve Yahudi inançları açısından da kıymetli bir merkez olduğunu söz ederek, hafriyatlarda Hristiyan kültürüne ilişkin bedellerin ortaya çıkmaya başladığını söyledi.
Bu yıl bilhassa kaya kilisenin etrafına odaklandıklarını belirten Özkaya, “Yaptığımız çalışmalarla, buranın yalnızca bir kaya kilisesi değil, tıpkı vakitte bir kilise kompleksi olarak inşa edildiğini gördük. Kilisenin alt kısmında, dini mimariye uygun halde tasarlanmış iki mağara tespit ettik. Bu mezarın, Hristiyan sevgililerinden birine ilişkin olabileceği ihtimali bizi bu alanda daha derinlemesine araştırmaya sevk etti. Araştırmalarımız, milattan sonra 1. yüzyıl ile 6. yüzyıl ortasında bu kilisenin bölge ve Hristiyan dünyası için değerli bir merkez olduğunu gösteriyor,” dedi.
“HZ. İSA’DAN BUYRUK ALDIĞI, BİNGÖL’DE ŞEHİT EDİLDİĞİ ARGÜMAN EDİLİYOR”
Özkaya, kaya kilisesindeki mezarın Ermeni kayıtlarına nazaran, milattan sonra 50 yılında Bingöl bölgesinde katledilen ve Hristiyan sevgililerinden biri olarak bilinen Thaddeus ya da lokal ismiyle Mar Addai’ye ilişkin olabileceği ihtimalinin güçlendiğini söz etti. “Aziz Thaddeus’un Hz. İsa’yı gördüğü, ondan buyruk aldığı ve buyruklarını bildiri ederken Bingöl bölgesinde şehit edildiği biliniyor. Elde ettiğimiz datalar, bu geniş alanın Aziz Thaddeus’a ilişkin olabileceğine işaret ediyor,” formunda konuştu.
MAĞARADA AYİNLER DÜZENLEMİŞLER
Özkaya, doğal görünseler de insan eliyle şekillendirilen mezarların, girişlerinde örülen duvarlarla müdafaa altına alındığını belirtti. “Mağaralarda, ayin düzenlendiğine dair is ve adak yerleri üzere izler bulduk. Bu izler, buraların Hristiyan sevgililerine ilişkin mezar yerleri olabileceğini düşündürüyor,” dedi. Mezarların bulunduğu alanın yaklaşık 1900 yıl öncesine, mezarların ise 1600 ile 1900 yıl öncesine tarihlendiğini tabir eden Özkaya, duvarlara işlenmiş haç biçimlerinin ve sembollerin burada kutsal şahısların gömülü olabileceğine işaret ettiğini belirtti.
Prof. Dr. Özkaya, bölgedeki “aziz” mezarlarının Hristiyan dünyası için büyük ehemmiyet taşıdığını vurguladı. Hafriyat çalışmalarının 2024 yılında kaya kilisesinin tamamlanması ve saray baş kule kazılarına geçilmesiyle devam edeceğini açıklayan Özkaya, Eğil Kalesi’ni tüm kültürel bedelleriyle tarihe kazandırmayı amaçladıklarını söz etti.
En erken Hristiyanlık devrine ilişkin izler bulduklarını belirten Özkaya, ilerleyen çalışmalarda İslamiyet’e dair birinci izleri de tespit etmeyi hedeflediklerini kelamlarına ekledi.