Yazan, Merve Kara-Kaşka
Hamas’ın 7 Ekim 2023’te İsrail’de düzenlediği ataklar. İsrail’in Gazze’de büyük yıkıma yol açan askeri harekatı. Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye’nin İran’da, Hizbullah başkanı Hasan Nasrallah’ın Lübnan’da İsrail tarafından gaye alınıp öldürülmeleri. İran’ın İsrail’e yönelik füze akınları. Ve Hizbullah’la çatışmalar sonrası İsrail’in bir defa daha Lübnan’ı işgale başlaması.
İsrail-Hamas savaşının birinci yılı yaklaşırken Orta Doğu daha büyük bir bölgesel savaşa çok uzun müddettir olmadığı kadar yakın görünüyor. Böylesi bir bölgesel savaşın yeni bir dünya savaşına yol açabileceğini düşünenler de var.
Son bir haftada İsrail Lübnan’daki akınlarını ağırlaştırdı, İran’ın İsrail’i amaç aldı.
Lübnan’ın başşehri Beyrut’u da bombalayan İsrail, ülkenin güneyinde 30’dan fazla köyde yaşayanlara, tahliye daveti yaptı.
İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney ise 4 yıl sonra birinci kere Cuma hutbesi verdi, hutbeye elinde tüfekle çıktı, “Füze akınları yasal müdafaaydı” dedi.
İsrail, 2006’dan bu yana Gazze’yi yöneten Filistin İslami Direniş Hareketi’nin (Hamas) akabinde, Lübnan’da İran’ın “direniş ekseni” ismini verdiği güçlerin en değerli ögelerinden Hizbullah ile de bir kere daha karşı karşıya.
İsrail, son bir yılda Hizbullah’ın en az 19 üst seviye yöneticisini öldürdü.
Hizbullah üyelerinin davet aygıtlarının 17 ve 18 Eylül’de patlatılması sonucu ikisi çocuk en az 32 kişi öldü, binlerce kişi de yaralandı.
27 Eylül’de ise 30 yıldan uzun müddet Hizbullah’ı yöneten Hasan Nasrallah, en az 80 sığınak delici bombanın kullanıldığı atakta öldü.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, “Nasrallah bölgenin değerli figürüydü. Lübnan için kıymetli bir figürdü. Onun yokluğunun bıraktığı boşluğun sıkıntı doldurulacağını ben açıkçası düşünüyorum” dedi.
Fidan, Nasrallah ile Gazze’de savaş başladıktan 10 gün sonra Lübnan’da görüştüklerini söyledi.
Erdoğan: İsrail’in cinnet siyasetini Lübnan’a ve öteki bölge ülkelerine yayma teşebbüslerine ‘Dur’ denilmeli
İsrail’in Lübnan’a akınlarını kınayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Nasrallah’ın vefatıyla ile ilgili direkt bir açıklama yapmadı.
Erdoğan, 28 Eylül’de X hesabından yaptığı paylaşımda, “İsrail’in, Gazze ve Ramallah’ta uyguladığı cinnet siyasetini Lübnan’a ve başka bölge ülkelerine yayma teşebbüslerine artık “dur” denilmelidir” sözlerini kullandı.
BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar Türkiye’nin Nasrallah’ın öldürülmesi sonrası benimsediği yaklaşımı, Orta Doğu’daki meselelere ait yaklaşımlarında geçmişten bu yana Hizbullah’la çoğunlukla “karşıt sayfalarda” olmasına bağlıyor.
Orta Doğu’da istikrarsızlıktan “en çok ziyan görecek” ülkelerden birinin Türkiye olacağını kestirim eden uzmanlar, Türk yetkililerin kamuoyunda İsrail tersi telaffuzları devam etse de, İran’ın İsrail’e karşı “temkinli tavrını korumasını” tercih edeceğini söylüyor.
Türkiye, Hamas’ın siyasi lideri İsramil Haniye’nin 31 Temmuz’da İran’ın başşehri Tahran’da öldürülmesini ise sert bir lisanla kınamıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Daha evvel Pir Ahmed Yasin’e, Abdülaziz El Rantisi’ye ve daha pek çok Gazzeli siyasi isme yapılan menfur akınların maksadı ne ise, İsmail Heniye kardeşime yönelik düzenlenen suikastın maksadı da odur” demişti.
Erdoğan ayrıyeten “siyonist barbarlığın bugüne kadar olduğu üzere emellerine yeniden ulaşamayacağını” söylemişti.
Haniye suikastı sonrası Erdoğan’ın imzaladığı kararla Türkiye’de 2 Ağustos’ta ulusal yas ilan edilmiş, birçok muhalefet partisi kararı eleştirmişti.
‘Suikastlara reaksiyon farkı, Türkiye-İran rekabetinin yansıması’
Peki Türkiye’nin Haniye ve Nasrallah suikastlarına verdiği yansılar nasıl yorumlanmalı?
Uzmanlara nazaran reaksiyon farkının temel nedeni Türkiye ve İran’ın Orta Doğu’da tarihi olarak rakip ülkeler olarak konumlanmaları, münasebetiyle da Türkiye’nin İran ve Hizbullah ile bölgede çoklukla karşı saflarda olması.
BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Londra Üniversitesi Oryantal ve Afrika Çalışmaları Okulu’nda (SOAS) Araştırma Vazifelisi Dr. Karabekir Akkoyunlu, “Ankara, Hamas ve öbür Müslüman Kardeşler kökenli örgütlerle olan ilgisinin tersine, Hizbullah ile hiçbir vakit yakın bir irtibat içinde bulunmadı” diyor.
Akkoyunlu, “İran’ın nüfuz alanında olan Hizbullah, bilhassa Suriye’de Türkiye’nin desteklediği Sünni kümelerle sık sık karşı karşıya geldi” diye de ekliyor.
Hizbullah, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın sadık müttefiki olarak, ülkede 2011’de başlayan iç savaşta, binlerce savaşçısını Esad için savaşmak üzere Suriye’ye göndermişti.
PanoramaTR Araştırma Yöneticisi ve Karar gazetesi müellifi Osman Sert’e nazaran de, “Türkiye-İran rekabeti bölgenin jeopolitiğini dokuyan en değerli konulardan bir tanesi”.
Osman Sert, Gelecek Partisi Genel Lideri Ahmet Davutoğlu’nun Dışişleri Bakanlığı (2009-2014) ve Başbakanlığı (2014-2016) sırasında basın danışmanlığını yapmıştı.
BBC Türkçe‘ye konuşan Sert, “Bu rekabet yalnızca Suriye’de, Lübnan’da, Irak’ta değil…Rekabet Kafkasya’da, Azerbaycan-Ermenistan çatışması bağlamında da aşikar” diyor.
‘Olası bir istikrarsızlığın kaybedeni Türkiye olur’
Akkoyunlu’ya nazaran İran’ın Orta Doğu’da gücünün sınırlanmasına yol açacak gelişmelerin “Ankara’da sessiz bir memnuniyet ile karşılanacağını söylemek yanlış olmaz.”
İran, İsrail’in Hizbullah’a karşı artan operasyonlarının akabinde 1 Ekim’de İsrail’e misilleme akınla cevap verdi. İran’dan fırlatılan 200’den fazla füzenin bir kısmı İsrail topraklarına düştü.
Bu, Nisan ayında İsrail’e yüzlerce füze ve insansız hava aracı gönderen İran’ın bu yıl İsrail’e karşı ikinci direkt saldırısı oldu.
Türkiye bu hücumlarla ilgili açıklama yapmazken, Cumhurbaşkanı Erdoğan 1 Ekim’de Meclis’te yaptığı konuşmada “İsrail saldırganlığı Türkiye’yi de içine almaktadır” dedi.
Uzmanlara nazaran Orta Doğu’da daha geniş bir savaşa sürüklenmek istemeyen Türkiye, bu olasılıktan en çok ziyan görecek ülkelerden biri olabilir.
Dr. Akkoyunlu, “Türkiye aynı vakitte bölgesel bir savaşa sürüklenmekten de kaçınmak istiyor. Hasebiyle, Türk yetkililer kamuoyunda İsrail aksisi telaffuzları sürdürecek olsa da, Tahran’ın İsrail’e karşı temkinli tavrını müdafaasını tercih edecektir” diye ekliyor.
Bölgede mümkün bir istikrarsızlığın Türkiye’nin ticari bağlantılarını de riske atacağı düşünülüyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan gazeteci Ayşe Karabat, “Türkiye ticaretle geçinen bir ülke. Ticaret yollarının açık olması, çatışmanın olmaması Türkiye’nin her şeyden evvel iktisadı için faydalı” diyor.
Geçmişte uzun mühlet Filistin ve Lübnan’da misyon yapan Karabat, öteki yandan İran’da “mevcut rejimin sarsılmasının, Türkiye’ye gelen Suriyeli mülteci sayısı kadar İranlının da göç etmek zorunda kalması” manasına gelebileceğini söylüyor.
Osman Sert ise bölgede bir barış ortamı olduğunda, bütün aktörlerle konuşabilen tek aktörün Türkiye olduğunu savunuyor.
Sert’e nazaran Türkiye bu nedenle, “Olası bir istikrarsızlığın da kaybedeni olacak.”