ANKARA – Maraş merkezli sarsıntıların üzerinden iki ay geçti. On binlerce kişinin hayatını kaybettiği milyonlarca insanın direkt etkilendiği zelzelelerin akabinde açığa çıkan barınma krizi toplum sıhhatini da tehdit eder boyut kazandı.
Çadırlarda ömrün beraberinde getirdiği hijyen sıkıntıları, kentlerin kanalizasyon alt yapılarının tahrip olması nedeniyle ortaya çıkan sıkıntılar, ağır yağmurların neden olduğu salgın hastalık ihtimali üzere birçok neden sarsıntı bölgesinde yaşayanları çeşitli risklerle karşı karşıya bıraktı. Kızamık, uyuz, kuduz, bulaşıcı menenjit üzere hastalıkların görüldüğü belirtilen zelzele bölgesinde bir öteki risk de yıkılan binaların enkazlarının kaldırılması çalışmalarıyla açığa çıkan asbest.
‘DEPREM BÖLGELERİNDE BİRÇOK HASTALIĞIN RİSKİ ARTIYOR’
Sağlık Bakanlığı, uzmanların ikazlarına karşın sarsıntı bölgesinde rastgele bir salgın hastalığın olmadığına dönük açıklamalar yapıyor. Uzmanlara nazaran sarsıntı bölgesinde sağlıklı tarama yapılmıyor ve şeffaf bilgiler kamuoyuyla paylaşılmıyor. Kentlerde yaşanan yıkım nedeniyle uzmanların araştırma yapacağı sistemler de hayata geçirilmiyor.
Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Lideri Prof. Dr. Mehmet Ceyhan’a nazaran Sıhhat Bakanlığı’nın zelzele bölgesinde “Salgın yok” demesinin bir manası yok. Salgının bir bölgede muhakkak bir vakit diliminde bir hastalığın beklenenden daha sık görülmesi manasına geldiğini söyleyen Ceyhan, “Deprem bölgesinde artan bütün olaylar salgın manasını taşır. Sarsıntı bölgelerinde birçok hastalığın riski artıyor. Zelzelede bu kadar yıkılan bina olursa, alt yapıda bu kadar eksiklik olursa bunlar beklenen şeyler” dedi.
Depremin kış aylarında yaşanması nedeniyle daha çok teneffüs yoluyla bulaşan hastalıkların arttığını, menenjit, kızamık, suçiçeği, tüberküloz üzere hastalıkların da teneffüs yoluyla bulaştığını ve bunların artma riskinin olduğunu tabir eden Ceyhan, “Bakanlık ‘sayılarda bir artış yok’ dedi lakin hepimiz gittik ve oraları gördük. O ortamda çadıra koyduğunuz sıhhat vazifelileri hasta bakarken olağan bir hastanedeki üzere kayıtlar işlenmiyor. Hadiseye bir tedavi önerip gönderiyorsunuz. Her kulak iltihabını, zatürreyi bakanlığın bilgisayar sistemine kaydetmiyorsunuz. O nedenle bakanlığın bile farkına varması çok zor” diye konuştu.
Prof. Dr. Mehmet Ceyhan ‘İNSANLARIN ÇADIR ORTAMINDAN KURTARILMALARI LAZIM’
Dışkıyla bulaşan hastalıkların kelam konusu olduğunu, yaz aylarında bu hastalıklarda artış beklediklerini tabir eden Ceyhan, “Suriye’nin yıkılan bölgesinde kolera salgını oldu. Kanalizasyon boruları kırıldığı için içme sularına rahatlıkla karışıyor ve bu büyük risk oluşturuyor. Kış aylarında ishaller bekliyoruz ve onda da artış yaşandı. Tam sayıları konuşamıyoruz fakat kendi gözlemlerimizden, öğrencilerimizin bölgedeki transferinden bunları söz edebiliyoruz” dedi. Ceyhan kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Solunum yoluyla bulaşan hastalıkların artmasının nedeni bilhassa insanların kapalı çadır, okul üzere yerlerde kalabalık bir formda bulunma zaruriliği. Burada en acil yapılacak şey insanları aile bütünlüğünde izole edebilmek. Bu da fakat otellerde yurtlarda mümkün olabilir. Bu insanların bir an evvel kalabalık çadır ortamından kurtulup daha sağlıklı yerlere yerleştirilmeleri lazım. Bir öbür risk de temas yoluyla bulaşan hastalıklar. Beşerler banyo yapamıyor, temizliklerini sağlayamıyorlar. Seyyar tuvalet bile yapsanız büyük bir kesim tarafından kullanıldığı için birinde olan bir hastalığın öbür insanlara bulaşma riski çok yüksek. Paklık için gerekli kuralları sağlayamayınca uyuz, bitlenme üzere olaylar artıyor. Bunların hepsinde gözlemsel artışlar bildirildi.”
ASBEST RİSKİ
Deprem bölgesinde bir öteki risk ise enkaz kaldırma çalışmaları evresinde açığa çıkan kimyasal hususlar. Bilhassa uzmanların asbestli yapılara dair ihtarları kayda geçerken insanların ömür alanlarının yakınına moloz dökme imajları ve bunu engellemeye çalışanlara yönelik kolluk müdahalesi yansılara neden oldu.
Asbestin solunduğu vakit akciğer zarında kanser riskini artırdığını belirten Ceyhan, “Deprem bölgesinde tehlike kelam konusu. Beşerler enkaz tozlarını soluduklarında risk açığa çıkabileceği kesin. İnsanların uzak tutulması lazım. Enkazların boşaltıldıkları yerler çadırların kurulduğu yerlere çok yakın. Bunun olmaması gerekiyor. Enkazların üstlerinin örtülmesi için gerekli önlemlerin alınması lazım” tabirlerini kullandı.
ŞENOL: BELİRSİZLİK VAR VE RİSK SÜRÜYOR
Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol’a nazaran barınma sorunu, daima pak şebeke suyu sağlanması sorunu ve tuvalet sorunu sarsıntı bölgesinde çözülemedi. Sivil toplum kuruluşları ve gönüllüler nedeniyle zelzele bölgesinde canlılık belirtileri devam ettiğini tabir eden Şenol, “Canlılık sürerken alt yapı yetersiz olduğu için muhtemel salgınların başında ishal geliyor. Daima sıhhat hizmeti sağlanamadığı için yalnızca ağızdan ağıza duyulan ‘salgın yok’ lafı var ancak ishalli olayların çokça yatışı oldu ve tespiti için uğraşıldı. İstekli arkadaşlarımız kolera salgını var mı diye baktılar. Kolera olsaydı patlayıcı bir salgın olurdu fakat olmayacağı manasına gelmiyor. Olup da çok bariz hale geldiği vakit gecikilmiş olur” dedi.
Salgın verisinin yapılmadığını, taramaların uygulanamadığını tabir eden Şenol, “Merkezi sistemde görünen bir bilgi yok ve düzgün tarama yürütecek sıhhat grupları ile sistemi yok. Bu nedenle belirsizlik var ve risk sürüyor. Sarılık, ishal, cilt yoluyla bulaşan uyuz üzere hastalıkların riski sürüyor. Bilhassa yazın hareketlenmesi beklenen salgınlara bölgenin hamile olduğunu söyleyebiliriz. Salgın taramasıyla ilgili ne yapılıyor bu bilgiye ulaşmak gerekiyor lakin kamuya açıklanan bilgi yok ‘Biz yapıyoruz siz işinize bakın’ dışında bir şey duymuyoruz” tabirlerini kullandı.
Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol ‘AKCİĞER BAŞTA OLMAK ÜZERE PEK ÇOK KANSERE HAMİLE SÜREÇ VAR’
Geçtiğimiz hafta zelzele bölgesinde yer alan Antakya’ya bir çalışma kapsamında gittiğini belirterek bölgedeki enkaz nedeniyle açığa çıkan risklere dikkat çeken Şenol kelamlarını şöyle sürdürdü:
“İki gün boyunca gözlerim, genzim, çok kısa müddet merkezde kalmama karşın tahriş oldu. O kadar ağır bir moloz tozu var ki. Asbest ovalara ve insanların hayat alanlarına dökülüyor ve çok kanserojen bir unsur. Başta çocuklar olmak üzere o bölgedeki insanların geleceklerini riske sokuyor. ‘Radyasyonlu çay içtik ne oldu’ demek üzere bir şey. O olaydan sonra kanserler Türkiye’de patlama seviyesine geldi, artık de akciğer başta olmak üzere pek çok kansere hamile süreç var. Sarsıntı bölgesindeki inisiyatifler bunu durdurmak isterken kolluk kuvvetleri tarafından şiddete uğruyorlar. Merkezde yarım saat durmak bile benim önemli sorun yaşamama neden oldu. ‘İnsanlar bunun içinde nasıl duruyor’ dedirten moloz tozu soluyorsunuz.”
‘BULAŞICI HASTALIK RİSKİ HER VAKİT VAR’
Türk Tabipleri Birliği (TTB) de sarsıntının birinci gününden itibaren bölgede halk sıhhatini riske sokan durumlara karşı çalışmalar yürütüyor. Sağlıklı besin ve barınma şartlarının yaratılması için davetler yapan TTB’nin Halk Sıhhati Kolu Yürütme Konseyi Lideri Gamze Varol’a nazaran zelzeleden etkilenen kentlerin ve barınma alanlarının her birinin şartları salgın riski için farklı bir durumda. Her ilin tertibi ve kurulan barınma yerlerinin farklılık gösterdiğini, salgın riskinin olduğunu söz eden Varol, “Bu risk alt yapı sıkıntılarının çözülmesi ya da çözülmemesiyle kontaklı. Sarsıntının ikinci ayında alanda verilmesi gereken birinci basamak sıhhat hizmetlerinin verilip verilmediği de salgın riskinin durumunu değiştiriyor” dedi.
Çadır kentlerin barınma şartlarının güzel olmadığını, konteynır alanlarının barınma şartlarının görece daha yeterli olduğunu tabir eden Varol çok sayıda insanın ise sokaklarda kurduğu çadırlarda yaşadığını söyledi. Şiddetli yağmur nedeniyle de sarsıntı bölgesinin olumsuz etkilendiğini söz eden Varol, “İyileştirmelere karşın pek çok insanın temel hak olan barınma hakkı, nitelikli beslenme hakkı ve temel sıhhat erişimine ulaşması kısıtlı. Bunlar olmadan sağlıklı olabilmek mümkün değil. Tüm bunların ışığında salgın riski her vakit var” dedi. Varol kelamlarını şöyle sürdürdü:
“İnsanlar ambalajlı su kullanmaya devam ediyorlar, şebeke suyu pek çok yerde veriliyor ancak buna karşın yağan şiddetli yağmurların tesiriyle içilmesi önerilmiyor. Sarsıntının ikinci ayında hala içme suyu inançlı değil. Beslenme de kimi yerlerde nizamlı sağlanamıyor. Bulaşıcı hastalık riski her vakit var. Uyuzun yaygın olduğunu biliyoruz. Havaların soğuk olduğu devirlerde bilhassa çocukluk çağında akut teneffüs yolu rahatsızlıklarını biliyoruz. Lakin salgın manasında şu an şu var diyemeyiz. Havaların ısınması ve muhtaçlık duyduğumuz sağlıklı suyun erişiminde külfetlerin olması gelecekte kolera dahil çok sayıda ishalli hastalığın görülebileceğini bize düşündürüyor.”
Prof. Dr. Gamze Varol ‘MOLOZLARIN KAYNAĞINDA AYRIŞTIRILMASI GEREKİYOR’
Asbestle ilgili ulusal mevzuatın açık olduğunu, asbestli olduğu düşünülen konutların gereçlerinin ayrıştırılarak uzaklaştırılması gerektiğini tabir eden Varol, yıkımın boyutunun çok yüksek olduğunu söyledi. Ağır hasarlı binaların denetimli formda yıkılması gerektiğini söyleyen Varol, bu binalar içerisindeki kimyasalların da tehlikeli olduğuna dikkat çekti. Enkazların mevzuatlara uygun kaldırılması gerektiğini söyleyen Varol, çok önemli bir hastalık yüküyle karşı karşıya kalınabileceğini söz ederek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Asbestin havada ne kadar olduğu, insanların ne kadar maruz kaldığı, insanların yaşadığı yerlere ne kadar geçtiği bilinmiyor. Günü kurtaran siyasetlerle molozları uzaklaştırdık diye seviniyor olabiliriz fakat gelecekte bunun görünmeyen bir sıhhat yükü ve maliyeti olacak. Asbestin çok küçük bir ölçüsü bile bizim sıhhatimizi olumsuz etkileyebilir. Asbest liflerini ne kadar soluyacaklarını ve ne kadar ölçüde olduğunu bilemiyoruz. Molozların insan yerleşim yerlerinden uzak tutulması, kaynağında ayrıştırılması gerekiyor. Asbest ölçümü yapılıyorsa da bizimle paylaşılmıyor. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı OHAL nedeniyle asbest araştırmaları, hava araştırmaları dahil bütün etraf araştırmalarını durdurdu. Ortamda bizim bunu ölçeceğimiz bir laboratuvar da yok zira bakanlığın müsaadesi yok. Hasebiyle sorumluluklar kamunun. Telaşlarımız çok büyük. Kamunun yurttaşın telaşlarını giderecek bilgileri acilen bizimle paylaşmasını bekliyoruz. Bilimsel araştırmaların yapılmasının önünü açacak birtakım düzeneklerin hayata geçirilmesini bekliyoruz.”