Ayşe Özdemir – Müzeciliğin tanınmış uzmanlarından Mine Küçük ile İstanbul Sultanahmet’teki Türk ve İslam Yapıtları Müzesi’nde buluştuk. Sorularımızı yanıtlayan Mine Küçük’ten bu kültür kurumlarının sırlarını öğrenmeye çalışırken, müzelerin sanıldığının bilakis geçmiş vaktin içinde donup kalmış yerler olmadığı bilgisini edindik.
Dünyada kaç çeşit müze var?
Çok sayıda müze çeşidi bulunuyor lakin tam sayı vermek mümkün değil. Zira her şeyin müzesi olabilir, saç müzesi bile. Müzeyi rastgele bir mevzu hakkında bilgi edindiğiniz fotoğraflı bir kitap üzere düşünebilirsiniz.
Müzelerin ortaya çıkmasında koleksiyonculuk tesirli oldu mu?
Koleksiyonculuğun müzelerin ortaya çıkmasında değerli bir yeri var. Koleksiyonculuğun kökeni antik çağa uzanıyor. Tapınaklarda sergilemek için biriktirilen bedelli nesneler, Romalı kumandanların sefere gittikleri yerlerden getirdikleri nesneler ve sanat yapıtları, Avrupa’da gördüğümüz Nadire Kabineleri, sonrasında gitgide uzmanlaşan koleksiyonlar bize koleksiyonculuğun müzelerin tarihinde kıymetli yeri olduğunu gösteriyor.
Bizde nasıl gelişti?
Bizde müzecilik, 19. Yüzyıl’da Osmanlı aydınlarının tarih konusunda bilinçlenmesi, arkeolojiye ilgi duyması ve Avrupa müzelerini görmesiyle başladı. Birebir yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda yapılan ıslahatlar, imparatorluk müzesinin açılması, Osman Hamdi Beyefendi ve birtakım devlet adamlarının çalışmaları Osmanlı devrinde müzeciliğin ilerlemesini sağladı.
Müzecilik dünyada koleksiyonculuktan itibaren nasıl bir çizgi izledi?
Sanat ve tarih koleksiyonlarının yanı sıra vakitle devreye çeşitli koleksiyonlarla kurulan üniversite müzeleri girdi. Aydınlanma çağıyla üniversite müzeleri ve müze çeşitleri arttı. Fransız İhtilali çok değerli bir evre. Mesela kraliyet koleksiyonu halk için Louvre Müzesi’nde sergilendi. Toplum odaklı müze anlayışı başladıktan sonra bilhassa 2. Dünya Savaşı’ndan sonra aslında müze sayısı da giderek arttı. Müze idareleri, biz bu yapıtları ziyaretçilere ne kadar anlatabiliyoruz diye düşünmeye geçince eğitim programları da artmaya başladı. Çocuklara, yetişkinlere yönelik eğitim programları, atölyeler ve konferanslarla müzenin koleksiyonu ziyaretçilere daha âlâ anlatılmaya çalışılıyor.
Günümüzde müzelerde hangi etkinlikler yapılıyor?
Çok fazla aktiflik gerçekleştiriliyor. Türkiye’de de 1980’de birinci özel müze olan Sadberk Hanım Müzesi kurulduktan sonra etkinlikler arttı. Rahmi Koç Müzesi’nin yıllar evvel hazırladığı okul müfredatına paralel çok başarılı bir eğitim programı var. Örneğin ilkokulda kara taşıtları konusu işlenirken öğretmenler, öğrencilerini bu taşıtların bulunduğu Rahmi Koç Müzesi’ne getiriyor. Askeri müzelerde mehter ekibi konser veriyor. Son yıllarda müzelerde mümkün olduğu kadar beş duyu organına hitap eden etkinlikler yapılıyor. Mesela Oxford’da tabiat tarihi müzesinde doldurulmuş hayvanların sergilendiği kısmın önünde o hayvanların gerçek tüyünün yer aldığı, dokunulabilecek panolar var ve oraya dokunabiliyorsunuz. O denli müzeler var ki size kokuyu da hissettirebiliyor. Bir savaş müzesinde barut kokusu alabiliyor ya da bir savaşın yapıldığı ortamları hissetmeniz için girdiğiniz odalarda terleyebiliyor yahut üşüyebiliyorsunuz. Kısaca mümkün olduğunca müzelerde anlatılmak istenen mevzu canlandırılmaya çalışılıyor. Zira müzeler artık birer tecrübe yerleri. Artık günümüzde müzede sergilenenlere yalnızca bakmak yetmiyor, farklı anlatımlar gerekiyor. Müzeler artık “Ben sergileme yaparım gelen gelir, gelmeyen gelmez” dememeli.
Ne demeliler?
Etkinlik yapmalılar, tecrübe için ortam yaratmalılar, çarpıcı tertipler yapmalılar. Müzeler, halkın yaşadığı bir yer haline getirilmeli, bir kültür merkezi üzere düşünülmeli, yaşayan yerler olmalı. Ziyaretçiler müzeyi gezmenin yanı sıra kafesinde, lokantasında, bahçesinde oturmalı. Mesela Sakıp Sabancı Müzesi’nin bahçesi çok hoş, yalnızca bahçesi için gidenler var. Bilbao’da Guggenheim Müzesi’ne gittiğinizde bilet aldığınız vakit size bir bileklik veriyorlar. O bileklikle müzeye gün boyunca istediğiniz üzere girip çıkıyorsunuz. Yani müze sizi gün boyunca istediğiniz vakit ağırlıyor, muhakkak bir müddette ziyaretinizi tamamlamanız için sıkmıyor. Bu da çok büyük avantaj zira müze gezmek sıkıntı bir iştir. Müzeler tıpkı vakitte çeşitli kurumlarla iş birliği yapabilirler.
Nasıl bir işbirliği kelam konusu?
Müzeler çok farklı kurumlarla; psikiyatristlerle bile işbirliği yapabilirler. Belçika’da psikiyatristler, reçeteye fiyatsız olarak müze ziyaretlerini yazabiliyorlar. Zira müzeler beşere uygun geliyor. Bu tıp örnekler çoğaltılabilir. Müzeler ayrıyeten İstanbul üzere kalabalık kentler için nefes alınacak yerlerdir.
Müzeler çağa ayak uydurdu diyebilir miyiz?
Teknolojiyi kullanmak açısından evet diyebiliriz. Dünyada müzeler imkânları elverdiğince teknolojiyi kullanıyorlar ya da tercihleri nedeniyle kullanmamayı seçebiliyorlar. Yalnızca dijital kurulan müzeler de var. Dijital müzeler de çok heyecan verici olabiliyor lakin bence hiçbir şey gerçek nesne ya da sanat yapıtıyla müsabakanın yerini tutamaz.
Mine Küçük’ün Türkiye’de en beğendiği müze, İstanbul Arkeoloji Müzesi.
‘Türkiye’de müzecilik çok ilerledi’
Türkiye müzecilik açısından nerede?
Türkiye’de müzecilikte hâlâ birtakım eksikler olsa da 20 yıl öncesine nazaran çok kıymetli ve süratli ilerlemeler kaydedildi.
Sizce Türkiye’nin en hoş müzeleri hangileri?
Öncelikle İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin benim için çok başka bir yeri var, zira orada öğrenciliğim sırasında staj yaptım. Oburu Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi. Orada da Türkiye’deki arkeolojinin kronolojisini görebiliriz. Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi’ni de beğeniyorum.
Dünyadaki en uygun müzeler hangileri?
British Museum’un yeri farklı. Metropoliton ve Louvre da çok uygun. Birden fazla toplama da olsa koleksiyonları çok güçlü ve hoş, yeterli de bakılıyor. İskandinav ülkelerinin etnografya müzeleri de çok başarılı. Çin de son yıllarda müzecilikte büyük ilerleme kaydetti. Ayrıyeten Japonya’daki müzeleri mimari açıdan çok başarılı buluyorum.
‘Kaliteli vakit geçirme alanları’
Müzeler kesinlikle gidilmesi gereken yerler mi?
Kesinlikle. Zira öncelikle müzeler bilgi deposu. Nitekim çok fazla bilgiyi görsel ile birlikte sunuyorlar. Aileler müze seyahatlerini toplumsal aktiflik olarak kıymetlendirebilir. Kaliteli vakit geçirmek için çok hoş alanlar. Kimi müzelerin restoranları çok güzel. Müzeler ömrün bir kesimi olmalı. Farklı yaşlarda müzeye gitmek farklı tecrübeler getirir. Kendi kentimizdeki müzelere daima gitmek lazım. Zira insan vakit içinde yenileniyor.
Özgeçmiş
İstanbul Üniversitesi Prehistorya Kısmı mezunu olan Mine Küçük, yüksek lisansını Minnesota Üniversitesi’nde arkeoloji ve müze bilimi alanında yaptı. Akabinde Minnesota Bilim Müzesi Antropoloji Bölümü’nde uzman olarak misyon yaptı. İstanbul’a döndüğünde Avrupa Birliği projelerinde içerik hazırlayıcı ve koordinatör olarak çalıştı. Üniversitelerde müze bilimi dersleri veren Mine Küçük, eğitim programları hazırlıyor, danışmanlık ve küratörlük yapıyor.